Перлата на Македония ... Св Пантелеймон в Нерези

Село Горно Нерези ,сега е квартал на Скопие ,столицата на Р.Македония ,където имах щастието да попадна в един предновогодишен ден по покана на мои приятели сем. Станковски ... Наздраве Бояне ,Соня и Живели Йован :))))

Използвах момента да тормозя колкото мога повече главата на фамилията ,Боян да ме води по знайните и незнайни забележителности ,каквито в околностите на Скопие дал Бог много ... Тук ше обърнем внимание на един от фундаменталните средновековни паметници на Македония, без който обиколката на Скопие ,пък и на цялото Балканско византийско пространство би била немислима...църквата Св Пантелеймон в Горно Нерези.Споменаването на Нерези веднага в главите на учените византолози ,а и на изкушените любители прави асоциация с тази уникална по своето петкуполно решение малка , спретната и за сметка на това с фантастични стенописи от 12 ,15 и 16 век.Невъобразим късмет беше ,че успях да направя малко снимки ,които да ме топлят през студените зимни месеци и да ме размечтават за момента когато ще добия т.н. дозвола и да наснимам по - качествено и обстойно тези чудеса на средновековната стенна живопис ... В поста ще дам думата на Коста Балабанов ,чиято книга моята приятелка Силвия сканира и благодарение на нея използвам с оригиналния текст ,който надявам се няма да затрудни читателите :)

Ако Охрид, стариот Лихнидос, расположен на бреговите пя Белото езеро, низ вековите беше еден од наjзначаjните верски и културни центри во овоj дел од Балканот, седм­ите на Охридската архиепископиjа и место во коешто толку успешно се одвивала просветителската деjност на Климент и Наум - учениците на словенските просветите­ли Кирил и Методиj - Cкопje, изградено во непосредна бхизина на античното Скупи, на бреговите на реката Вар­дар, беше познат административен, трговски и културен нектар на еден од наjзначаjните магистрални патишта што ги повезува Исток и Запад. Неговата долга историjа е исполнета со датуми што означуваат крвави пресметни на воjски, почеток и Kpaj на воени походи, крунисуванза на кралеви, уништувачки пожари, епидемии на заразни болести и чести земjотреси, од коишто некои се со катастрофални последици. Но градот на Вардар, слично на птицата феникс од египетската митологиjа секогаш повторно се рагал од сопствената пепел, за одново да заживее со нов, поинтензивен и побогат живот.

Во Скопje како и по падините на живописните планини што го опколуваат, во различни времинjа биле изградени многу споменици на културата, мегу кои со своето значенjе се истакнуваат неколку цркви и манастири. Мегу нив лосебно внимание привлекува манастирската црква по­светена на Св. Пантелеjмон, заштитникот на здравjето, што се наога во селото Горно Нерези. На видовите на овоj уметкички споменик е сочувано фрескосликарство, кое­што по своите квалитети со право се вброjува мегу врвните дострели на византиското сликарство од време­то на владеенето на познатата династиjа на Комнените.

Зачуваниот натпис, врежан во мермерната плоча поставе­на над влезната врата, ги дава основните податоци за историjата на црквата што била изградена и живописана во 1164 година со средствата на византискиот принц Aлекcej, син на Константин Ангел и Теодора, наjмладата керка на византискиот император Алексеj I Комнен. Посетуваjки jа денес црквата Св. Пантелеjмон во Горно Нерези, на некоj начин ни станува jacнa замислата на принцот Алексеj,коj немал претензиr да изгради монументална градба Kojaшто со своjата големина, употребениот мате­риал и раскошен мебел би ги засенила дотогаш познатите градби на Цариград или Солун. Неговата концепциjа била значително поскромна во однос на големината и раскошот, но, како што заклучуваме денес, не и во однос на квалитетот и маjсторството на градителите и живописци­те коишто биле поканети да го реализираат обjектот. Дека принцот не погрешил во изборот зборуваат складните форми на до денес сочуваната црква, за чие што градене бил употребен обичен кршен камен, изваден во околината на манастирот и тули, но со големо майсторство претво­рени во полихромни површини коишто го нагласуваат впечатекот како oбектот да израснал од една монолитна сте­на, Koja во горниот дел завршува со една поголема осмострана и четири помали четиристрани куполи.

Ако непознатиот градител спагал во редот на талентираните мajcтори градители, непознатите зографи на живописот, без сомнение ги претставувале наjзначаjните имeна на византиските зографи на своето време. Со силата на своето сликарство тие, покраj другото овозможиле да би­де исполнет, секако, и еден од основите мотиви на ктиторот - да не биде заборавен, што лесно можело да се случи, зашто принцот Алексеj, колку што ни е познвто де­нес, спагал мегу помалку познатите личности од фамилиjaтa на Комнените.

Од времето на граденето на црквата во 1164 година до 1555 година, кога во oboj Kpaj се случил еден од посилните земртреси, манастирот бил целосно сочуван. Какви биле и колку настрадале старите манастирски конаци не е по­знато, но за црквата со сигурност се знае дека ja загубила централната купола во Kojaшто, може да се претпостави,

бил насликан Исус Христос Пантократор, со фигурите на пророците фланкирани од страните на осумте прозорци.Биле оштетени и некои од сводовите, во кои биле насликани композиции што ги илустрираат Големите празници

Загрижените калугери на манастирот, помогнати од насе­лението, во тие тешки денови на ропството под османлиите нашпе сили и средства да ja обноват црквата. Овде е местото да ja подвлечеме големата лубов, но и чувство за високите вредности на сликарството на оваа црква што го покажале, од една страна обновувачите, а од друга страна

зографите кои биле поканети да го изведат живописуването на новоизградените површини. Paботеjки врз новиот живопис тие Hacтojyвалe да го сочуваат ceкoj ква­дратен сантиметар од стариот, подредуваjки го cвojot цртеж и композиция кон фрагментарно сочуваните фигури од стариот живопис. Овие настоjуваниa посебно ги илустрира

композици]ата Причестуването на апостолите насликана во просторот на апсидата, кадешто под некои од новонасликаните светители се распознаваат и делови од телата на светителите што биле насликани во рамките на стариот живопис.

Така, од лериодот на втората половина на XVI век, до вто­рата половина на XIX век посетителите на нерешката цр­ква имале можност да ги гледаат и старите и новите фре­ски, односно живописот од 1164 година и ohoj насликан по силниот земjотрес од 1555 година Но за жал, од вто­рата половина на XIX век таа можност била оневозможена поради чудната одлука врз постариот живопис да се на­слика нов.

Новонасликаниот, дело на сосема невешт зо­граф, покривали го цел осно стариот живопис, ohoj од 1164 година и ohoj од втората половина на XVI век, го деградирал до кpajнa мерка внатрешниот изглед на црква­та.

Благодарение на научниот интерес на познатиот историчар на византиската уметност Никола Окунев, во 1926 година повторно е откриен поголем дел од стариот живо­пис. Ова откритие ги отвора вратите на интензивното проучуване на нерешкиот живопис, при што посебно вни­мание му е посветено на проблемот на хронологиjата, иконографските

особености и стилските карактеристики. По извршените проучуваниjа, живописот на непознатите нерешки маjстори беше вброен мегу наjзначаjните споменици на византиската уметност, во прв ред поради извонредните сликарски квалитети. Потребно е да се нагласи, дека до времето на поисцрпното запознаване со вредно­стите на ова сликарство, пcтоеa одредени тенденции за оспоруване на креативноста и еволуирането на византи­ската уметност.

Мегутоа, нерешките маjстори, со силата на cbojot талент ги отстраниjа сомневаната, истакнуваjки ja недеосмислено токму таа креативна нишка на своето сликарство. Се разбира, и нивното сликарство се одвива во рамките на општите стилски норми во ликовното изразуване од периодот на XII век. но она што е ново, креативно, тоа секако е стремежот за подвлекуване на драматизмот во композициjата и силното одбележуване на емоционалните содржини на ликовите.

Денес кога се зборува за paзвоjот на византиското сликарство од XII век, со тенденциjа да се дефинира карактерот на оваа умет­ност и патот на неjзиниот развоj заедно се разгледуваат достигнуваната на зографите во неколку познати цркви Св. Бессребреници Козма и Дамjан и Св. Никола во градот Костур и Св Горги во селото Курбиново - Преспа, со живопис насликан во 1191 година. Meгy сите овие творци, нерешките маjстори ги

презентираат врвните достигнувана на цариградската дворска уметност, додека зографите на костурските цркви, иако под дирекно влиjание на дворските зографи, не се во состоjба да ги coкриjaт слабости­те на провинциските сликари - занаетчии. Нивната композицjа во извесна мерка е наивна, а цртежот несигурен. Слични се и карактеристиките на цртежот во Курбино­во.

Веке спомнавме дека црквата во Нерези, според своите димензии, cпага во редот на помалите цркви од типот впишан крст во правоаголен простор, во случаjот комбинациja со слободен крст. Оттаму и содржината и распоредот на живописот се прилагодени кон возможностите што ги нуди црквата со мали димензии и од ваков комбиниран тип.

Над цоклата Koja имитира рззнобоjни мермерни плочи, во првата зона, се насликани фигури на светители во цел раст - неповторлива галериjа на ликови со максимално издиференцирани физиономии.

Лесно ги распознаваме и следиме според нивните индивидуални белези, зашто некои се претставени како добродушни старци, задоволни од она што направиле во животот, други како сериозни и строги, готови секоj момент да направат забелешка поради нешто, макар тоа било посмело движене или подигнат тон. Едни се намуртени како да изразуваат незадоволство од она што го постигнале проловедаjки ги начелата на христиjанскзта peлигиja, други замислени како да жалат за изгубеното време.

Галериjата ликови во цел рст се одликува и по 6роjноста на вешто насликаните свети воини кои се прикажани како млади и силни мажи облечени во панцирни кошули и богато украсени туники, со комплетно наоружуеане и големи штитови во рацете.

Во просторот на олтзрот, по столбовите и на видовите на црквата сенасликани допоjасни претстави на светители во медалони, мегу кои, со cbojot прекрасен колорит и ненадминлива експресивност, посебно се истакнуваат ликовите на све­тите врачи Кузман и Дамjан, од кои ликот на Дамjан, ни се чини, ги содржи сите достойнства на oboj единствен според cвojaтa вредност сликарски ансамбл.

Кога ги спомнуваме ликовите насликани на столбовите, во источниот дел на црквата,треба да нагласиме дека на челната страна, во посебни, копаничарски обработени штукатурни рамки украсени со орнамент од преплет на лозница широ­ки листови и стилизирани пауни, се насликани од едната страна патронот на црквата Св. Пантелеjмон, а од другата Св. Богородица со малиот Христос в раце. Св. Пантелеjмон е претставен како висок, нежен и облагороден младич, коj во десната рака држи скалпел, а во левата кути|а за лекови.

Потребно е да се нагласи дека спомнатите фи­гури со своите штукатурни рамки сочинуваат една целина со камениот иконостас од koj до денес останале: архитривната

греда, еден столб со капител и дел од парапетна плоча, сосема доволно за да се изврши реконструкциja

Внимателно разгледува]ки го живописот во нерешката цр­ква, на секого му станува jacно дека истиот е дело на повекераце, пред се на рацете на дващата главни Majстори. Тие се разликуваат помегу себе не толку според цр­тежот колку според колоритот Но paбoтejkи подолго вре­ме заедно тие успеале да ги подредат и цртежот и коло­ритот на единствена цел, за динамично и драматично сликане на настаните раскажани во Светото Евангелие, подвлекуваjки ja при ceкoja можност cвojaтa определеност на фигурите да им вдахнат разбранет внатрешен живот. Потребно е да нагласиме дека и во обемната литература, Kojaшто од ден на ден се зголемува, веке се искажани одредени мислена

за бpojностаa на зографската таjфа што работела на живописуването на црквата Св. Пантелеjмон во Нерези. Така, В.Лазарев смета дека живописот го ра­ботене неколкумина маjстори (четворица или петмина) В. Лазарев смета дека главниот MajcTop е повиканиот Majстор koj дошол од Цариград и дека неговата рака го из­вела живописот на нардговорните и на|осветлените дело­ви во црквата, а на toj дел му припагаат и Hajзнaчаjнитe досега сочувани композиции: Сретение, Преобрзжение, Лзарево воскрсение, Рзгане нз Св. Богородица, Воведение на Св. Богородица во хрзмот, Влегуване во Еруса­лим, Симнуванье од крстот и Оплакуване Христово. Глав­ниот Majcтop се покажува многу опитен и сосема сигурен во себе. Toj слика брзо и смело владееjки со еден широк диjзпазон на сликарски постапки, во што се покажува не­говата првокласнз обука.

Вториот зограф, според Лаза­рев, наjблискиот помошник на главниот Majcтop koj ja ра­ботел композициjата на Евхаристи)зта (Причестуването на апостолите) и некои од ликовите на светите воини, работи во помалу сигурен манир и слика со нешто поразводнети бои. На овие дваjца главни маjстори им помагале и дваjца или троjца ученици чии раце можат да се распознаат во живописот изведен во нартексот и страничните простории. Нивната рзбота уште повеке отстапува од работата главниот маjстор. Кога зборуваме за живописот на нартексот и страничните простории, односно за работата на учениците на главниот маjстор и неговиот нajблизок помошник, сакаме да Jа нагласиме мислата нз познатиот историчар на византиската уметност В. Лазарев, за возможноста учениците да биле од редот на зографите кои живееле и работеле во oboj Kpaj. Оваа мисла има многу реални согледувана и ни се чини дека В. Лазарев не греши кога посочува на таа возможност.

Но да се вратиме кон делото на главниот нерешки зогрзф.

Како врвно негово достигнуване се сметаат, пред се, композициите Оплакуванье Христово и Симнуване од крст.

Композициjата Оплакуване Христово е позната тема коja се сретнува речи си во сите цркви насликани пред и после живописуван-ето на нерешката црква.

Но Оплакуването во Нерези од сите нив се разликува, не толку по иконографските посебности, колку по извесни елементи щто се покажуваат како достойнство на непознатиот зо­граф од Нерези. Во прв ред тоа е нагласеното истакнуване на внатрешните чувства на прикажаните личности.

Св. Богородица е насликана како Majкa коja плаче над своjот мртов син. HeJзното лице покажува болен израз на длабока болка. Неjзиниот поглед е вперен во лицето на мртвиот син кого што го држи во драматична прегратка.Богородица во оваа композициjа не е онаа позната Majкa од постариот живопис, Koja со KpaJнo воздржани тестови, со лесно наведната глава, или само со малку крената рака ги искажува внатрешните чувства. Тука Св. Богородица е Majкa кoja плаче над cbojot мртов син. Неjзиното лице е згрчено, вегите се силно подигнати и набрани, усните стегнати во грч, а од очите избива неопислива тага кoja што се пренесува и на другите лица во композициjата.

Haпуштаjки го Цариград непознатиот зограф како да се почувствувал послободен. Се добива впечаток како него­вото дело да настанало под влиjание на описите во апокрифната литература. Во Никодимовото Евангелие, или во делото на Георгие Никодимеjски, Св. Богородица е опишана како обична маjка кoja откако го видела телото на cbo­jot мртов син положено на зeмja, не можела да ги потисне во себе чувствата, се фрлила врз него прегрнуваjки го и лееjки врели солзи. Во toj поглед нерешкото Оплакуване станува навистина неповторлива слика, вистинска вредност на византиското сликарство. Споредуването на оваа композициjа со други, на пример со прочуеното Оплакуване на италиjанскиот сликар Гото, работена околу 140 го­дини подоцна во калелата Арена во Падова, покажува дека нерешкиот зограф повеке внимание му посветил на прикажуването на внатрешните чувства на насликаните лич­ности

и далеку повеке успеап во тоа од славниот Гото, koj своето внимание го свртува повеке кон обработката на облиците на своите фигури,даваjки им сипна тродимензионална реалност, така што ни се чини дека се работи за фигури со полна пластичност, што се разбира, нере­шкиот мajcтop не го постигнал. Мегутоа нерешката Св. Богородица ппаче,

неjзината бопка ги раскинува срцата. Готовата Св. Богородица е претставена како млада силна жена со малку натажено лице.

Споредуването на сликарството на нерешките маjстори со Гото, само по себе наметнува едно прашанье, кое впро­чем во изминатите години често пати е поставувано од любителите на средновековната уметност, Тоа е прашането за пojaвaтa на ренесансни елементи во оваа сликар­ство, поточно прашането би гласело: дали има место да се зборува за некакви ренесансни елементи во нерешкото сликарство?

Продлабочените студии покажаа дека одговорот е негати­вен ако се мисли на ренесансни елементи во смислата на оние од италианската ренесанса чии прв вестител е токму Гото, но се разбира одговорот би бил потврден ако се мисли на елементи што ги носи т. н. ренесанса на Комнените. Зашто, сосема е jacно дека на Балканот во toj период,

а и подоцна. не постоеле никакви, во прв ред, економски а потоа попитички и други услови што би овозможиле пojaвa на ренесанса по угледуванье на италиан­ската, и тоа повеке од еден и половина век порано отколку во Италиjа.

Своjата основна концепциjа за прикажуван-е на ликови со jасно изразени внатрешни чувства - сликане на компо­зиции со силно изразена драматика - непознатиот нере-шки мajcтop успешно je спроведува и во познатата композициjа

Симнуване од крстот .

Во еден сосема иреален простор, во коjштo сината линиjа на небото ja доппира маслиново зелената лигмца на земата, е поставен голем крст за чиjшто долен дел се уште се приковани нозете на мртвиот Христос, До крстот, испакнуваjки во предниот план, се поставени скали на коишто е застанат Никодим koj во рацете го држи мртвото Христово тело. Од левата страна е Св. Богородица, а од десната Св. Jobаh. Од иконографска гледна точка, би се рекло дека нерешката композициjа не се разликува многу од истата композициjа насликана во периодот на Xi век во криптата на манастирот Св Лука во Фокида. Но токму ова слоредуване покажува кои се новините што ги

внесува нерешкиот зограф. Св, Богородица во сликарството на Св. Лука ja држи раката на Христа како да сака да предизвика сочувство за нане­сените рани, додека во Нерези таа го прегрнува мртвиот син, чиешто тело е олабавено, нежно допираjки го своето лице до неговото. Нежната маjка, и тука раскинувана од тешка болка се поведува ло силните маjчински чувства, не водеjки сметка за воздржаноста што беше една од

карактеристиките на византиското сликарство од претходната епоха.

Опишуваjки ги композициите што ги опишуваат страданата Христови, треба да нагласиме дека не помалку интере­сни и значаjни за византиското сликарство биле компози­циите насликани на сводовите, но тие биле уништени во силниот земjотрес од 1555 година.

Во втората зона, на ]ужниот зид, се наога композицрjата Влегуване во Ерусалим И оваа композииjа е прилично оштетена. но сепак импозантно делуваат сочуваните лико­ви на десната страна од композици]ата каде што се насли­кани. граганите на Ерусалим кои застанати пред портата на градот го пречекуваат Христос. Мегу нив се забележува и

една жена, кojaшто го качила на рамо своето дете за да може истото непречено да го следи доагането Хри­стово.

На западниот зид, по цела широчина, се претставени две знача|ни композиции: Рагането на Св. Богородица и Воведението .

Разгледуваjки ги, нашето внимание посебно го привлекуваат неколку вешто изведени детальи, мегу кои што Hajинтересен е баиjането на малата Богородица во голема вана, како и групата жени кои држат садови во рацете.

Во втората комлозицjа вниманието го привлекува групата девоjки со своите продуховени лица.

На северниот зид е насликана композицjата Лазарево воскресение.Во предниот план зографот наслика интересен детал; снажен човек со голем напор ja крева надгробната плоча нacтojyвajkи да ja префрли од едната на другата страна. Десно од него, пред нозете на Христа, се насли­кани сестрите на Лазар од кои едната ги бакнува нозете Христови, а другата е свртена кон cbojot воскреснат брат, како да сака уште еднаш да се увери дали навистина воскреснал.

Ако во досега наведените композиции, посебно во Оплакуването и Симнуване од крстот теренот накоjшто се случуваше настанот беше лишен од секаква вегетациjа, што мислиме, на лосебен начин го покажуваше и емоционалниот однос на зографот кон настанот што го слика, во композицтата Преображение гледаме не толку буjнa но разновидна и внимателно изведена вегетациjа, мегу кojaшто забележуваме стари глуждови на маслинови дрва, трева и црвени и сини цветови.

Во композициjата Сретене , насликана на jyжниот sид, зографот за да го одреди точно местото на настанот, гри­жливо ja обработува внатрешноста на просторот сликаjки цокла од разнобоjни мермерни плочи, вообичаена декорациjа во сите поголеми и побогати храмови.

И пoкpaj статичноста на фигурите што доага од иконографската содржина на оваа композиции, заграфот нашол начин да внесе и драматичен тон. Тоа е живото движене на исплашениот Христос во рацете на Св. Богородица.

Во олтарниот простор се насликани во цел раст, во првата зона, архиереите од Великиот вход облечени во бели полиставриони со темноцрвени крстови. ПодкомпозициягаПричестуванье на апостолите е насликана Хетимасиjата.

Мегу ликовите насликани во поткуполните странични про­стори посебно внимание заслужува ликот на Св. Трифун, облечен во бел хитон и црвен химатион. Светлозелениот ореол го нагласува облагороденото младо лице, сместуваjkи го мегу наjуспешно насликаните ликови не само во оваа црква, туку во византиското сликарство воопшто.

Досега спомнатите ликови и композиции, како и оние коишто по oвoj повод не ги споменввме, изведени со рацете на нерешките маjстори, претставуваат единствена галериja на врвните достигана на уметноста од времето на Комнените кои пристигнала до нас.

Веке спомнавме дека по зeмjoтpecoт од 1555 година цр­квата била обновена. Врз новоизградените површини бил изведен живопис. Непознатиот зограф, поставен пред за­дачата да ги покрие со фрескоживопис празните површи­ни. тргнал од концепци|ата Koja била прифатена и практи­кувана во XVI век. Над nojacoт со стариот живопис toj поставил фриз од медагьони со маченици, но поради огра­ничениот репертоар не бил во cocтojбa да лрона|де нови, адекватни за оваа црква сцени, или едностзвно да ги по­втори оние што недостасувале поради уништуването, ту­ку едноставнопочнал да ги слика оние сцени што му биле познати и приготвени за сликане во нова црква, заборавajkи дека на видовите некои од нив веке се насликани. Така денес, разгледува|ки ja црквата, наидуваме на истите композиции, еднаш насликани во рамките на стариот, а втор пат во рамките на живописот од XVI век. Но ова има и ceкoja добра страна. Ни помага лесно да ги компарираме и сфатиме разликите помегу сликарството настанато во епохата на Комнените и тоа од времето на турскиот сул­тан Сулеjман Величенствени (1520 -1566 г.) Зборува|ки зз сликарството на непознатиот зограф од XVI век, потребно е да подвлечеме дека тоа нема поголеми квалитети. Цртежот и колоритот се далеку под можности-те на другите зографи од ова време. Спореден со живо­писот на манастирот Св Никола во село Жван - Демир Хисарско, работен во 1537 - 43 година од раката на Димитар зограф од село Леуново, нерешкиот зограф се пока­жува далеку послаб

Но секако поталентиран се покажува непознатиот зограф koj на видот, десно од влезната врата Kojaшто води од нартексот во наосот, го насликал во цел раст Св. Архан­гел Михаил. Oboj лик поставен до вратзта, преку опширниот текст испишан на отворен свиток ги опоменува по­сетителите кои што ке влезат во храмот со «нечисто срце«. Во десниот долен агол е испишан текст во koj се споменува дарителот Ctojko. Ако правилно го дешифрира­ме врежаниот натпис што се наога на оваа фреска,од коjашто се чита »Во лето 7 000«, тогаш, фланкираниот Ар­хангел до вратата можеме да го датираме пред 1492 го­дина, што врз основа на стилот не би било невозмож-но.

Црквата Св. Пантелеjмон е окружена со висок манастирски sид што затвора широк двор во коjшто се сместени зградите на конакот и другите помошни просторни, како и големата чешма со студена и питка вода.Како изгледале старите конаци коишто за потребите на калугерите биле изградени, секако, веднаш по sидането на црквата, или паралелно со неа, што значи во втората половина на XII век, не е познато. Мегутоа сосема е логично да се претпостави дека тие постоеле, и во зависност од состо|бата низ векови биле поправени, проширувани и обновувани. Дали конаците коишто стигнале до нас биле изградени на постарите темели, е тешко да се каже,иако разгледуваjки го просторот се чини дека сегашното место отсекогаш било наjпогодно за таа намена.Конаците ги

сочинуваат. една голема, една помала и неколку помошни згради. Големиот конак, по cвojaTa форма,поделеноста на призем|е и кат, распоредот на просториите, матери|алот одкоjшто е изграден и низа други особености, потсетува на конаците од старите светогорски манастири, како и на конаците во македонските манастири, мегу кои да гиспоменеме. Св. Оован Бигорски, Св Jоаким Осоговски и Св. Гаврило Лесновски, последните изграде ни кон кpajoт на XVIII и првата половина на XIX век.Ако судиме според големината на нерешките конаци ке заклучиме дека монашкото братство на oвoj манастир не било големо, може да се рече никогаш не го надминувало броjот на изградените келии, а тие не биле повеке од десетина. Напуштени уште од кpajoт на XIX век, конаците биле во многу тешка состо|ба, така што нивното обновуване и адаптиране се покажа како неминовност.